Monitoring kulika wielkiego
W latach 2015-2017 monitoring kulika wielkiego był realizowany przez Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian" w ramach projektu pt. Monitoring kulika wielkiego w Polsce w latach 2015-2017, dofinansowanego przez Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego nr 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu. Monitoringiem zostały objęte najważniejszych ostoje gatunku w Polsce. Realizację zadania zaplanowano na 18 obszarach na 413 powierzchniach monitoringowych (kwadraty 2 km x2 km, zdefiniowanych w układzie 1992) zlokalizowanych w 7 województwach. woj. mazowieckie - 180 kwadratów, woj. podlaskie - 108 kwadratów, woj. warmińsko-mazurskie - 4 kwadraty, woj. lubelskie - 16 kwadratów, woj. wielkopolskie - 75 kwadratów, woj. lubuskie - 15 kwadratów, woj. kujawsko-pomorskie - 15 kwadratów. Powierzchnie monitoringowe (kwadraty 2x2 km) zostały zlokalizowane w dolinach rzecznych (o różnym stopniu przekształcenia) lub też na rozległych kompleksach łąk. Każdego roku monitoringiem objęto 413 kwadratów, co dało powierzchnię 165 200 ha (1 kwadrat = 400 ha). Znacząca część powierzchni monitoringowych znajdowała się w granicach ptasich obszarów Natura 2000, dla których kulik wielki był gatunkiem kwalifikującym i jest przedmiotem ochrony.
-
Tokujący samiec kulika wielkiego. Fot. Przemysław Wójcik
W roku 2021 Monitoring Kulika Wielkiego (realizowany w latach 2015–2017 przez Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian”, a od roku 2018 przez GIOŚ jako jeden z programów Monitoringu Ptaków Polski) został przekształcony w program o nazwie Monitoring Łąkowych Siewek (MLS). Celem MLS jest określenie liczebności i rozpowszechnienia oraz ich trendów dla czterech gatunków siewek łąkowych: kulika wielkiego Numenius arquata, rycyka Limosa limosa, krwawodzioba Tringa totanus oraz czajki Vanellus vanellus. Do 100 powierzchni (kwadraty 2x2 km) kontrolowanych w latach 2015–2020 w ramach Monitoringu Kulika Wielkiego dolosowano 60 kolejnych, w oparciu o aktualne rozmieszczenie wszystkich czterech monitorowanych gatunków. Szczegółowe informacje o wskazaniu nowych powierzchni zawiera zaktualizowana instrukcja liczeń MLS dostępna na stronie internetowej programu MPP (patrz rozdz. 1.3). Dzięki większej liczbie powierzchni uzyskane trendy będą jeszcze bardziej dokładne, co w przyszłości może pomóc skuteczniej chronić gatunki oraz ich siedliska.
-
Rozmieszczenie 150 powierzchni próbnych skontrolowanych w roku 2023 w ramach MLS. Kolorem fioletowym oznaczono powierzchnie w OSOP Natura 2000 (n=112), a zielonym poza obszarami OSOP (n=38)
Na każdym kwadracie monitoringowym wyznaczony został transekt o długości 2 km, składający się z 4 odcinków o długości 500 m. W trakcie przemarszu transektem ornitolodzy odnotowują wszystkie widziane i słyszane (po obu stronach transektu) osobniki kulika wielkiego, w tym także: rycyka, krwawodzioba i czajki oraz wrony siwej, kruka i lisa. Osobniki wpisywane są do formularza terenowego do odpowiedniej kategorii odległości: 0-100, 101-300, 301-1000 m. Na każdym kwadracie monitoringowym zostaną przeprowadzone 3 kontrole: I - 10-20 kwietnia, II - 1-10 maja, III - 1-10 czerwca.
Celem monitoringu kulika wielkiego w Polsce jest określenie zmian jego populacji w kolejnych latach, a także wskazanie cech środowiska wpływających na jego występowanie i liczebność. Ideą monitoringu nie jest jednak poznanie całkowitej liczebności gatunku na monitorowanych powierzchniach - w odróżnieniu od inwentaryzacji (cenzusu), której celem jest policzenie wszystkich osobników – na potrzeby monitoringu wystarczające są jedynie wskaźniki obecności gatunku, a nie jego bezwzględne liczebności. Kluczowa natomiast jest standaryzacja i powtarzalność prac monitoringowych, tak by wysiłek obserwatorów (mierzony np. długością przebytych transektów) był taki sam w kolejnych latach i na różnych powierzchniach. Dzięki temu wyniki z różnych regionów i lat są porównywalne, a różnice wartości wskaźnika mogą być interpretowane jako rzeczywiste zmiany populacji.
Potrzebę realizacji monitoringu krajowej populacji kulika wielkiego wykazano w podręczniku metodycznym pt. „Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000” wydanym w 2004 r. przez Ministerstwo Środowiska, jak również w Krajowym Planie Ochrony Kulika Wielkiego.